"Tarih tekerrürden ibarettir" denir. Bu söz, yatırım söz konusu olduğunda ayrı bir önem kazanır. Çünkü piyasada olup bitenler yatırımcıların psikolojisiyle doğrudan bağlantılıdır ve yatırımcıların çoğu panik ve coşku arasında gelgitler yaşamaya eğilimlidir. Büyük yükselişlerin daima büyük düşüşlerle sonuçlanması bu gelgitlere kanıt olarak gösterilebilir. Peki bu durumun farkında olan yatırımcılar nasıl bir strateji izler?
Birçok yatırımcının işlem yapmaya cesaret edemediği dönemlerde hiç çekinmeden işlem yapabilen, tabiri caizse korku ve paniği satın alıp hırs ve coşkuyu satan, bir yatırımcı türü vardır. Bu tür yatırımcıların kullandığı stratejiye "karşıt yatırım stratejisi" adı verilir.
William Patalon III ve Antony M. Gallea konuyu "Karşıt Yatırım - Zor Dönemlerde Yatırım Stratejileri" adlı kitabında detaylıca işlemiştir. Karşıt yatırım sadece piyasanın tersine işlem yapmak demek değildir. Karşıt yatırım, piyasadaki aşırı hareketleri tespit edebilmek ve bu hareketlere göre doğru zamanda hisseleri alıp satarak kar elde etmektir.
Piyasalarda olumluluk olumluluk doğurur, iyi haberler birbirini besler ve insanlar sanki borsa hep yükselecekmiş gibi düşünür. Bu da borsaya sürekli daha fazla para girmesi ve yeni zirvelerin görülmesi demektir.
Birçok yatırımcı tam da bu yüzden borsa rallilerine ralli başladıktan sonra dahil olur. Bir tür ponzi döngüsüne benzeyen bu hareket elbet bir yerde sonlanacaktır, ancak acemi yatırımcılar bunun farkına varamaz ve daha fazla hisse alarak balonu şişirmeye devam ederler. Karşıt yatırımcılar ise insanların hisse almak için birbiriyle yarıştığı bu tür dönemlerde hisselerini karlı biçimde elden çıkarırlar.
Aynı durum tam tersi içinde geçerlidir. Borsalar düşüşe geçtiğinde ve insanlar dünyanın sonunun geldiğini haykırmaya başladığında yatırımcılar ellerindeki hisseleri zararına hatta gerekirse yok pahasına satmak için birbirleriyle yarıştığında karşıt yatırımcılar alıcı konumdadır. Onlar çöküş dönemlerinde ellerindeki nakitle borsadaki en güzel şirketlerin hisselerini ucuzdan toplamakla meşguldürler.
Peki karşıt yatırımcılar bunu yapmayı nasıl başarır? Karşıt olmak isteyen yatırımcının öncelikle bir takım kuralları öğrenmesi ve al-sat sinyallerini doğru tespit etmesi gerekir.
Tespit edilen sinyaller karşıt yatırım ilkelerinin uygunluğuna göre işleme sokulur ya da görmezden gelinir.
Karşıt yatırımın ilk sinyali yarısı kadar düşen hisseyi tespit etmektir. Bir hisse son 12 ayda gördüğü en yüksek fiyattan dolar bazında %50 aşağı düştüğünde bu bir al sinyali kabul edilir ve hisse araştırılmaya başlanır.
Al sinyalinin geçerli kabul edilmesi için iki ilkeden birinin uygunluk göstermesi şarttır. Bunlardan ilki hissenin fiyat / kazanç oranı (F/K) veya piyasa değeri / defter değeri (PD/DD) gibi değerlerin çok çok düşük olmasıdır. Yani PD/DD değerinin 1'in altında ve F/K oranının piyasa ortalamasının altında seyretmesi gerekir.
İkinci ilke ise hissenin şirketin içindekiler tarafından ya da piyasadaki başka bir büyük oyuncu tarafından toplandığının tespit edilmesidir.
Bahsi geçen ilkelere ek olarak eğer firmadaki üst düzey yöneticilerde bir değişiklik yapılmışsa ya da şirket yüklü miktarda pay geri alımı yapacağını açıklamışsa bunlar da olumlu göstergeler olarak kabul edilir ve hisse alınır.
Alışta olduğu gibi satışta da bir takım kurallara uymak gerekir. Satış kurallarına uymak karşıt yatırımın en önemli unsurudur, çünkü bir karşıt yatırımcının karşılaşabileceği en büyük tehlike açgözlülüğe kapılıp hisseyi zamanında satmamaktır. Duyguları dizginleyip akılcı davranmak karşıt yatırımcı olmanın anahtarıdır.
Bir hisse, alış fiyatı Dolar bazında %50 yükseldiğinde o hisse satılır. Eğer bu yükseliş gerçekleşmiyorsa 3 yıl kadar beklenir. 3 yılın sonunda ise sonuç her ne olursa olsun hisse elden çıkarılır ve yeni hisseler aranır.
Aslında kurallar gayet basit.
Peki karşıt yatırım stratejisini benimseyen bir yatırımcı portföyünü nasıl düzenler?
Bu kurallar birlikte kullanıldıklarında karşıt hisselerin alım veya satımı için disiplinli bir yaklaşım oluşur. Her ne kadar her yatırımcı ucuza alıp pahalıya satmaya niyetliyse de bunu istikrarlı biçimde becerenler aslında karşıt yatırımcılardır.
Kurallar basit görünse dahi karşıt yatırım stratejisini uygulamak hali zordur, çünkü bu strateji diğer yatırımcılarla çelişmeyi zorunlu kılar. Bu da sağlam bir psikolojik altyapıya sahip olmayı gerektirir.
Bir karşıt yatırımcı gibi düşünmek güçtür, çünkü egemen görüşe ters düşersiniz ve etrafınızdaki herkes hisse senedi piyasası hakkında olumlu düşünürken diğer tarafa doğru bahse girme şansını aramak için çelik gibi sinirlere ve bağımsız bir kafaya sahip olmak gerekir.
Hepimiz uyumlu olmak isteriz, ama bir karşıt yatırımcı olarak bağımsız ve farklı düşünebilmeli ve yalnız olmaktan rahatsızlık duymamalısınız. Hatta yalnız kalmak gerçek karşıt için bir güvencedir. Karşıtlar tetiği çoğu zaman çok erken çekerler. Böyle yapmak sadece görüşlerinde yalnız kalmak değil, aynı zamanda bir süre için yanılmak anlamına da gelir. Konuştuğunuz herkesin görüşü sizinkiyle ters düşüyorsa o yalnızlık pek de rahatlatıcı bir şey olmaz.
Bütün meslektaşlarınızın hisse senedi piyasası hakkında olumlu düşündüğü bir kokteylde olduğunuzu varsayın. Sizin görüşünüz sorulduğunda piyasanın ölü bir balina gibi yuvarlanacağını öngörürseniz ortamda rahatsızlık yaratırsınız. O beton bakışları, sessiz tepkiyi ve bardağınızda eriyen buzu düşünün. Karşıtın rolü gerçekten de çok yalnız olabilir, ama karşıtların kar etmesi için siz hisselerinizi alırken veya satarken diğer tüm yatırımcıların haksız çıkması gerekir.
Karşıt olmak eleştirel bir düşünce yapısına sahip olmayı zorunlu kılar. Sonuçta karşıt yatırım piyasadaki aşırılıklardan faydalanarak hisseye giriş ve çıkış zamanının ayarlanması sonucu kar elde etmeye çalışılan bir sistemdir. Bu aşırılıkları fark etmekse ancak eleştirel düşünmeye alışmış bir zihinle mümkündür.
Karşıt yatırımcılar, doğal olarak amiyane düşünürler. Duydukları, okudukları ve gördükleri her şeyi sorgularlar. Bu, karşıtların başkalarının dediklerine ve yaptıklarına güvenmedikleri anlamına gelmez. Yanlış bilgi yaymaya çalışan komplocu bir grubun varlığına inanmazlar. Sadece her şeyi karşıt bir ölçekte tartıp devamlı şu soruyu sorarlar: "Bu bilgi parçası aşırı bir görüşü mü gösteriyor?"
Çoğu kimse karşıt yatırımcının doğasını yanlış anlar. Onu felaket tellalı, cins, hiçbir zaman mutlu olmayacak ve hazımsız bir huysuz olarak görürler. Ama bir partiye gidip herkes olumluyken siz olumsuz konuşmaya başlarsanız iltifat beklemeyin. Zaman en sıkıntılı zamanken, yani karşıt yatırımcılar iyimser olduğunda, bu sefer insanlar onu kafayı üşütmüş veya gerçeklerden uzak olarak görebilir.
Elbetteki bunun tam tersinin doğru olduğunu biliyoruz. Eski halk sözünü hatırlayın, "Şafaktan önce hep karanlık olur."
Kendinizi yalnız hissedip üzülmeyin. Tünelin sonunda ışık var. Karşıt yatırım yüzlerce yıldır birçok tüccar tarafından kullanılan eski bir yöntem, ama bu yolda para kazanmaya çalışacak kişinin unutmaması gereken bir şey var: "Yarı zamanlı karşıt yatırım" diye bir şey yoktur. Bir kişi ya karşıt yatırımcıdır ya da değildir. Bu alanda gri noktaya rastlanmaz. Sonuçta başarı, stratejiye sadakatle bağlı kalmayı gerektirir.